Η Ελληνική Συμβολή στη Συντήρηση της Αγια-Σοφιάς
Συγγραφέας: Τώνια Μοροπούλου, καθηγήτρια ΕΜΠ Εκδότης: ΤΕΕ ISBN: 978-960836945-0 Τιμή: 25 ευρώ (με ΦΠΑ) Αθήνα 2010
Η απόφαση της Διοικούσας Επιτροπής του ΤΕΕ για την έκδοση του Έργου ” Η Ελληνική Συμβολή στη Συντήρηση της Αγιας-Σοφιάς”, μετά από πρωτοβουλία και ομόφωνη πρόταση της Επιτροπής Διμηνιαίας Έκδοσης Τεχνικών Χρονικών και Βιβλίων του ΤΕΕ, εντάσσεται στον Καταστατικό Σκοπό του Τεχνικού Επιμελητηρίου της Ελλάδας να προάγει την Επιστήμη στους τομείς που σχετίζονται με την ειδικότητα των μελών του, της τεχνικής και της τεχνολογίας γενικά και την αξιοποίησή τους για την οικονομική, κοινωνική, και πολιτιστική ανάπτυξη της Χώρας στο πλαίσιο των αρχών της αειφορίας και της προστασίας του περιβάλλοντος.
Το Τεχνικό Επιμελητήριο παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια μία ιδιαίτερα σημαντική δραστηριότητα στον Τομέα του Πολιτισμού και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, με κύριους στόχους την προώθηση των απαραίτητων μέτρων από την Πολιτεία για την προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των ζητημάτων της προστασίας, ανάδειξης και αξιοποίησης της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς, την αναγνώριση, προβολή και υποστήριξη της συμβολής των μηχανικών στην Πολιτιστική Δημιουργία, και την ενίσχυση της διεπιστημονικής συνεργασίας στην εκπαίδευση και την Έρευνα & Τεχνολογία στον τομέα αυτό.
Στο πλαίσιο αυτό, το Τεχνικό Επιμελητήριο βρέθηκε αρωγός και συμμέτοχος της Ελληνικής Συμβολής στην Προστασία της Αγια-Σοφιάς, συνδιοργανώνοντας το 1998 και το 2000 με την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Συμβούλιο της Ευρώπης, το ΕΜΠ, τα Πανεπιστήμια του Princeton και του Βοσπόρου κ.ά., εκδίδοντας τα σχετικά πρακτικά στα συνέδρια που πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα, στη Βενετία και στην Κωνσταντινούπολη για “Ασύμβατα”, αλλά και “Συμβατά υλικά στην Προστασία των Μνημείων”.
Στην πορεία αυτή φαίνεται ότι διακριτές επιστημονικές συμβολές γίνονται διεπιστημονικές και οι Ερευνητικές Ομάδες του ΕΜΠ, του Boκαι του Princeton δημιουργούν με αναφορά στην Αγια-Σοφιά, νέα ερευνητικά δεδομένα και κατευθύνσεις για την Αντισεισμική Προστασία των Μνημείων. Το ΤΕΕ, το 2003, σε συνεργασία με το Ελληνικό και Τουρκικό ICOMOS, οργανώνει στην Αθήνα Συνέδριο “Σεισμοί και Μνημεία”, του οποίου την έναρξη κηρύσσει η Α.Θ.Π., ο Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος. Η Επιστημονική και Πολιτιστική συνεργασία που ξεκίνησε στην Αγια-Σοφιά γονιμοποιείται από τις πρωτοβουλίες του ΤΕΕ για μία ευρύτερη συνεργασία των Μηχανικών της Ελλάδας και της Τουρκίας για την Αντισεισμική Προστασία και βρίσκεται σε συνέργεια με το γενικότερο έργο του ΤΕΕ στον τομέα αυτό.
Το Μνημείο της Αγια-Σοφιάς, όπως φαίνεται από την ιστορία και τα ερευνητικά δεδομένα που δημοσιεύονται στην Έκδοση αυτή, αποτέλεσε εργαστήριο και υπόδειγμα διεπιστημονικής και διαπανεπιστημιακής συνεργασίας, ξεπερνώντας προκαταλήψεις και διαφορές επιστημονικών, πολιτιστικών καταβολών και απόψεων, καθώς και θρησκευτικών πεποιθήσεων.
Αποτέλεσε πρότυπο διεπιστημονικής συνεργασίας μεταξύ του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και άλλων Πανεπιστημιακών και Ερευνητικών Ιδρυμάτων και υπόδειγμα εισαγωγής καινοτομίας στην Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Η συμβολή της Επιστημονικής Ομάδας του Ε.Μ.Π. με έμφαση στην Επιστήμη και Τεχνική των Υλικών παρουσιάζεται εδώ σχετικά με:
– τον σχεδιασμό και την παρασκευή συμβατών και επιτελεστικών αποκατάστασης, μετά από ανάπτυξη και εφαρμογή της Ολοκληρωμένης Μεθοδολογίας της Αντίστροφης Μηχανικής (reverse Engineering), ώστε να προσομοιώνουν και να βελτιώνουν τα ιστορικά κονιάματα, τα οποία συνεισέφεραν σημαντικά στη σεισμική απόκριση του Μνημείου.
– την επί τόπου έρευνα και εξέταση των επιχρισμένων επιφανειών του Τρούλου, του Γυναικωνίτη και του Νάρθηκα της Αγια-Σοφιάς με τη χρήση Μη-Καταστρεπτικών Μεθόδων για την αποκάλυψη επιχρισμένων ψηφιδωτών, καθώς και για τη διάγνωση της φθοράς των ψηφιδωτών και την αποτίμηση της συμβατότητας των υλικών και επεμβάσεων συντήρησης.
Η συμβολή της Επιστήμης και Τεχνικής των Υλικών είναι απαραίτητη στο πλαίσιο της Διεπιστημονικής Συνεργασίας για την Προστασία των Μνημείων και των Έργων της Πολιτιστικής μας Κληρονομιάς. Τα προβλήματα εμπειρισμού και χρήσης ασύμβατων υλικών στην Προστασία των Μνημείων απαιτούν την εισαγωγή της σχετικής Τεχνογνωσίας και Καινοτομίας, ώστε να επιτευχθεί η ολοκληρωμένη διάγνωση, αλλά και η ολοκληρωμένη μελέτη προστασίας και ο έλεγχος ποιότητας των σχετικών μελετών και έργων.
Το ΤΕΕ πέτυχε, σε διάλογο με τον Υπουργό Πολιτισμού, να συμπεριληφθεί στον Νόμο «Για την Προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομίας, (Ν. 3028/02), η αναγκαιότητα αυτή (’ρθρο 40, παρ. 4), καθώς και η απαίτηση για την παρουσία εμπειρογνωμόνων της Επιστήμης και Τεχνικής των Υλικών στα σχετικά Συμβούλια του Υπ.Πο (’ρθρο 50 παρ. 1. ε). Το Τεχνικό Επιμελητήριο διοργανώνει το 2008 το 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Δομικών Υλικών και αφιερώνει ειδική ημερίδα στα Υλικά και Επεμβάσεις Συντήρησης για την Προστασία των Μνημείων, καλλιεργώντας ευρύτερα τη διεπιστημονική και διαπανεπιστημιακή συνεργασία στον τομέα αυτό, με παρουσία όλων των σημαντικών Ελλήνων Επιστημόνων στο αντικείμενο αυτό και με τη συμβολή του Υπουργείου Πολιτισμού.
Το ΤΕΕ αντιλαμβανόμενο την ανάγκη εναρμόνισης ανάμεσα στην Τεχνογνωσία, στη Βιομηχανία και στην Κατασκευή διοργανώνει στο πλαίσιο του 16ου Συνεδρίου Σκυροδέματος, ειδική ημερίδα, με τη συμβολή του Ελληνικού Τμήματος Σκυροδέματος, της Ελληνικής και της Κυπριακής Πλατφόρμας Έρευνας Τεχνολογίας για την Αειφόρο Κατασκευή και την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Δεν είναι η πρώτη έκδοση του ΤΕΕ που αναφέρεται στις «σχέσεις» και αλληλεπιδράσεις των ναών με την κοινωνία, την πολιτική, τον πολιτισμό, την αρχιτεκτονική, την αισθητική και την πολεοδομία ή του «κυρίαρχου» θρησκεύματος επί της λειτουργίας του ναού. Στην περίπτωση, όμως, της Αγια-Σοφιάς τα μέτρα είναι προφανώς διαφορετικά. Αυτή η έκδοση του ΤΕΕ, από αυτή την άποψη, αναφέρεται σε μια «συμβολή» που ξεπερνά την πρόθεση και τη δημιουργία όσων το ξεκίνησαν, όσων συνέβαλαν σε αυτό.
Ευχαριστίες οφείλονται στη συγγραφέα, που εμπιστεύτηκε την έκδοση στο ΤΕΕ, με πρόθεση να γίνει κτήμα όλων μας. Της συγγραφέως, που χρονικά πορευόμαστε μαζί, στα φοιτητικά μας χρόνια και στο Τεχνικό Επιμελητήριο. Μπορώ να διαβεβαιώσω ότι δίνει εμπνεύσεις, χρώμα και γνώσεις στο ΤΕΕ όσο λίγοι, και φαντασία όσο κανείς και καμία.
Πρόλογος του Προέδρου ΤΕΕ, Γιάννη Αλαβάνου
Η Αρχιτεκτονική και η Πολεοδομία του Μεσοπολέμου στην πόλη του Αγρινίου
Συγγραφέας: Ευθύμιος Ε. Ανδρικόπουλος, Διδάκτωρ ΕΜΠ, Εκδότης: ΤΕΕ, ISBN: 978-960836947-4, Τιμή: 20 ευρώ (με ΦΠΑ), Aθήνα 2010
Το βιβλίο του Ευθυμίου Ανδρικοπούλου «Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Η ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΟΥ ΑΓΡΙΝΙΟΥ», αποτελεί μια ψηφίδα στην ολοκληρωτική καταγραφή της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας της Ελλάδας εκείνη την περίοδο. Ο συγγραφέας αναλύοντας την πόλη του Αγρινίου έως τις αρχές του Μεσοπολέμου, με βάση το ιστορικό, κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο, επιτυγχάνει την παρουσίαση της πολεοδομίας και της αρχιτεκτονικής της, εκθέτοντας πρωτότυπα στοιχεία, όπως το έργο τοπικών αρχιτεκτόνων, με ιδιαίτερη μνεία στον αρχιτέκτονα Βασίλειο Τσουλούφρη ή Τσουλούφη (1850-1927).
Στο έργο αυτό παρουσιάζεται σε βάθος η νεοελληνική αρχιτεκτονική μέσα από τις εκλεκτικιστικές εμπειρίες στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, σε συνδυασμό με τα νέα καλλιτεχνικά και αρχιτεκτονικά ρεύματα της εποχής στην Ευρώπη και με βασικό άξονα την ανάπτυξη του
μοντέρνου κινήματος. Επίσης, η αμφισβήτηση των ιστορικών ρυθμών στις αρχές του 20ου αιώνα στη Χώρα και οι ελπίδες για μια νέα αρχιτεκτονική και πολεοδομία στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου, που θεριεύουν μέσω του έργου αρχιτεκτόνων της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης.
Σημαντικό θέμα και εντελώς πρωτότυπο είναι ότι παρουσιάζονται αναλυτικά το ιστορικό, οικονομικό και κοινωνικό πλαίσιο του Αγρινίου τον Μεσοπόλεμο, καθώς και ανέκδοτα σχέδια της πόλης το 1929 μαζί με την αρχιτεκτονική της. Γίνεται εμβάθυνση στα κτίρια επεξεργασίας και αποθήκευσης καπνού. Περιγράφονται αναλυτικά οι καπναποθήκες στο μεσοπολεμικό Αγρίνιο, όπως αυτές των Αδελφών Παπαστράτου, Αδ. Παπαπέτρου, Αδ. Παναγοπούλου, Ηλιού-Generale, Καμποσιώρα και Κόκκαλη. Αναλύονται τα σχολικά κτίρια, Παπαστράτεια Εκπαιδευτήρια, το 1ο, 2ο και 3ο Δημοτικό Σχολείο Αγρινίου και σε επίπεδο χώρων πρασίνου και αναψυχής, το Πάρκο Αγρινίου και το «Σιντριβάνι». Επί πλέον τα μνημεία Παναγιώτου ή Κουμπούρα και των πεσόντων των πολέμων 1912-1922. Γίνεται αναφορά στο κτίριο της Δημοτικής Αγοράς, έργο του επιφανούς αρχιτέκτονα του Μεσοπολέμου Βασιλείου Κουρεμένου, στη Δημοτική δεξαμενή νερού και στα Δημοτικά σφαγεία. Ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο αφορά τις κατοικίες Σκαλτσά, Παπαλέξη, Σκαλίγκου και στην κατοικία του διευθυντή του υποκαταστήματος της Τράπεζας της Ελλάδος. Αναλύονται οι Χριστιανικοί ναοί Μεταμόρφωσης του Σωτήρος και ο νέος ναός του Αγίου Χριστοφόρου. Το βιβλίο κλείνει με την παρουσίαση του υποκαταστήματος της Τράπεζας της Ελλάδος και του συγκροτήματος του Καπνικού Σταθμού Έρευνας Αγρινίου.
Με το πόνημά του αυτό ο κος Ανδρικόπουλος συγκαταλέγει το έργο του μαζί με εκείνο άλλων γνωστών ερευνητών για την αρχιτεκτονική του Μεσοπολέμου, όπως του γράφοντος, της Ελένης Φεσσά – Εμμανουήλ και του Μανώλη Μαρμαρά.
Νικ. Θ. Χολέβας, Αρχιτέκτων, Καθηγητής ΕΜΠ
ΑΝΕΜΟΜΥΛΙΚΑ II
Συγγραφέας: Ιωάννης Ν. Κουμανούδης, Δρ Αρχιτέκτων-Υφηγητής ΕΜΠ, Εκδότης:ΤΕΕ, ISBN: 978-960836946-7, Τιμή:20ευρώ (με ΦΠΑ), Αθήνα 2010
Το 2004 είχα την τιμή το Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδας να εκδώσει τον 1ο τόμο της εργασίας μου, που φέρει τον τίτλο «Ανεμομυλικά». Εκεί πραγματεύομαι εβδομήντα πέντε ανεμόμυλους, που εντόπισα και μελέτησα, στις περιοχές των Κυθήρων, Αργολίδας, Αρκαδίας, Μεσσηνίας, Ακαρνανίας και των τριών κατέναντι νησιών Καλάμου, Καστού , Μεγανησίου. Όλοι ανήκουν στον πλέον διαδεδομένο στη Χώρα μας τύπο ανεμόμυλου, τον γνωστό μας ξετροχάρη.
Στον ανά χείρας δεύτερο τόμο με τον ίδιο τίτλο, Ανεμομυλικά ΙΙ, πραγματεύομαι εκατόν σαράντα ανεμόμυλους εννέα νησιών μας, διάσπαρτων στις θάλασσές μας, αλφαβητικά: Αγκίστρι, Αίγινα, Αστυπάλαια, Λήμνος, Σαλαμίνα, Σπέτσες, Σύμη, Χίος και Ψαρά. Η διασπορά, που ανέφερα, μας προσφέρει την ευκαιρία να σχηματίσουμε μία συγκριτική εικόνα για τη μορφή, την κατασκευή και τις ποικίλες λεπτομέρειες που συμβαίνουν σε κάθε ξέχωρο νησί. Όμως, το πιο σημαντικό είναι ότι οι μύλοι αυτών των νησιών ανήκουν όλοι στον τύπο των ξετροχάρηδων, τόσο αγαπητό στη Χώρα μας. Ασφαλώς, ο ξετροχάρης μύλος
είναι προϊόν του κρατούντος ανεμολογίου σε συνδυασμό με τη γεωμορφολογία των νησιών μας. Ο τρόπος της κατασκευής του, ασφαλώς, είναι προϊόν του πνεύματος και της οικονομίας των περιοχών, γι’ αυτό εξαπλώθηκε.
Στον πρώτο τόμο των Ανεμομυλικών είχα προτάξει έναν σύντομο πρόλογο που εξηγούσα γιατί συνέταξα αυτή την έρευνα και γιατί θ΄ασχολούμαι με το αντικείμενο του ξετροχάρη ανεμόμυλου. Ξεκαθάριζα δε ότι ερευνώ μόνο για να συλλέξω στοιχεία, που προσφέρονται για μία μελλοντική σύνταξη – ασφαλώς από τρίτους – του «Ελληνικού Ανεμομυλικού Corpus». Κάτι που πιστεύω να αποτελεί προϋπόθεση για μία σε βάθος έρευνα και γνώση του Ελληνικού ξετροχάρη ανεμόμυλου, και γι’ αυτό συχνά το υπενθυμίζω. Ακολούθως, στη σελίδα 13 παρέθετα μία ανάλυση που πραγματευόταν τί είναι ο ανεμόμυλος και τί δεν γνωρίζουμε γι’ αυτόν. Κάτι που υπονοούσε πόσο αναγκαία είναι η έρευνα πάνω στους ανεμομύλους μας, για να μάθουμε τα μυστικά τους.
Πριν σκεφτώ τι θα γράψω σαν προλεγόμενα στον παρόντα τόμο των Ανεμομυλικών ΙΙ, ανέτρεξα στα αντίστοιχα κείμενα του πρώτου τόμου των Ανεμομυλικών, που προανέφερα. Αυτή η αναδρομή με οδήγησε στη σκέψη ότι θα ήταν ανιαρό και κουραστικό και χωρίς επιστημονικό κέρδος να επαναλάβω παρεμφερή πράγματα, αφού πραγματεύομαι το ίδιο αντικείμενο με την αυτή διήκουσα ιδέα. Θεώρησα, όμως, σημαντικά χρήσιμο για τους αναγνώστες να παραθέσω στο τέλος της ανάπτυξης του θέματός μου έναν επιμύθιο, δηλαδή, μία πολύ συμπυκνωμένη περίληψη με τα κύρια χαρακτηριστικά που συνέλεξα από τους εκατόν σαράντα ανεμόμυλους που πραγματεύτηκα.
Σπεύδω να πληροφορήσω τους αναγνώστες ότι προτάσσω του κειμένου με τους μύλους κάθε νησιού έναν σχηματικό χάρτη του και σημειώνω τις περιοχές, που συνάντησα ανεμόμυλους και λεπτομερώς ερεύνησα. Τα κείμενά μου συνοδεύονται από ένα πλήθος εικόνων, άκρως αναγκαίων κατά τη γνώμη μου, για να σχηματίσει ο αναγνώστης, κατά το δυνατόν, σαφέστερη εικόνα κάθε μύλου, αλλά και των λεπτομερειών του. Η βιβλιογραφία είναι πολύ φτωχή για όλους αυτούς τους μύλους, τους οποίους η επιστήμη δεν γνωρίζει, γιατί ερευνώνται πρωτίστως. Τους γνωρίζουν, όμως, τ΄αγριοπούλια που φωλιάζουν στα ερείπιά τους, και τους δίνουν ζωή.
Διατυπώνω μία ευχή: Να μου δώσει ο Θεός δύναμη και χρόνο να επεξεργαστώ προς δημοσίευση, στο άμεσο μέλλον, ό,τι πολύτιμο μυλολογικό υλικό έχω αποθησαυρίσει στο Αρχείο μου (Παρατηρήσεις – Εικόνες κλπ). Θα είναι αδικαιολόγητο τόσοι κόποι και τόσοι θησαυροί να μείνουν ξεχασμένοι στα ράφια μιας σκονισμένης βιβλιοθήκης. Έστω και ο φτωχός αυτός χάρτινος βίος αυτών των αξιοπρόσεκτων μνημείων θα τα σώσει, γιατί η εγκατάλειψη και η καταστροφή τους καλπάζει με μανία, απ’ άκρη σ’ άκρη στον τόπο μας !
Οι φωτογραφίες και τα σκαριφήματα αυτής της εργασίας είναι έργα του συγγραφέα. Η συλλογή του όλου υλικού είναι απότοκη κοπιωδών ταξιδιών και περιπλανήσεων στους μυλώνες για πολλά χρόνια. Κάτι που με χαρά έκανα. Οφείλω να ευχαριστήσω τα αγαπητά παιδιά μου Νίκο και Μαρίνα, που ο καθένας με την ειδικότητά του με βοήθησαν για να βγάλω σε πέρας το έργο μου. Στην αγαπητή σύντροφο της ζωής μου, Ειρήνη, ζητώ συγνώμη και την ευχαριστώ γιατί τόσα πολλά χρόνια με ανέχτηκε, όταν τρέχαμε στα κατσάβραχα για να βρούμε τους ανεμόμυλους. Συμπαράσταση σ΄αυτό το έργο μου είχα και από τον φίλο Κώστα Καλαρώνη, που έτρεχε μαζί μου σε απόμακρες περιοχές και τον ευχαριστώ και αυτόν.
Αισθάνομαι την υποχρέωση να ευχαριστήσω τον Πρόεδρο του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας κ. Γιάννη Αλαβάνο και τη Διοικούσα Επιτροπή που ενέκριναν την έκδοση του παρόντος έργου μου. Τέλος, ευχαριστώ από βάθους καρδιάς την υπεύθυνη του Τμήματος Εκδόσεων του ΤΕΕ κα Γιώτα Καζάζη, που με αγάπη και ευαισθησία επιμελήθηκε την παρούσα έκδοση.
Σήμερα, 3 Ιανουαρίου 2009 περάτωσα το έργο μου. Τα στοιχεία συγκεντρώνω πολλά χρόνια πριν.
